‘Om de andere kant op te kunnen denken’ zo luidde het antwoord van een anoniem gebleven Duits filosoof op de vraag waarom ons hoofd rond is. Dit antwoord impliceert dat we alles om kunnen draaien: als iets is, kan iets ook niet zijn. Deze gedachte maakt het mogelijk om tegen iemand met een probleem te zeggen: ‘vertel eerst eens wat er aan de hand is, dan zien we daarna wel of het een probleem is!’ Systeemtheoretici hanteren het begrip circulariteit om aan te duiden dat de oorzaak het gevolg kan zijn, maar dat – als je het omdraait – het gevolg ook de oorzaak kan zijn: hoe actiever de baas zich gedraagt (oorzaak), des te passiever zullen de medewerkers zich opstellen (gevolg). Draaien we het om, dan ontstaat er een andere werkelijkheid: hoe passiever de medewerkers zich opstellen (oorzaak), des te actiever zal de baas zich gedragen (gevolg).
Innerlijke strijd
Bestuurders van zorginstellingen worden geacht te weten wat zij willen en uit te stralen dat wat zij willen ook echt klopt. Op het podium dat zij bespelen is voor onzekerheid geen rol weggelegd. Het verdringen van twijfel en onzekerheid maakt dat het bij hen van binnen vaak een slagveld is. Om aan deze innerlijke strijd het hoofd te bieden, zoekt menig bestuurder een personal coach. Zo ook Pieter, een forse man die alles behalve een onzekere indruk maakte. Pieter keek als een berg op tegen vergaderingen met zijn Raad van Toezicht. Eén lid bestookte hem steevast met kritische vragen en toonde zich zelden tevreden met het antwoord. Deze blijk van niet-waardering maakte hem onzeker. Hij twijfelde dan of hij de juiste koers voer met zijn organisatie en of hij wel zo’n goede bestuurder was, als de mensen in zijn directe omgeving hem wilde laten geloven. “Denk je” – vroeg ik – “dat het aan jou te zien is dat jij van binnen zo onzeker kunt worden?” Pieter dacht van niet, maar hij wilde heel graag af van dat rot gevoel. “Laten wij het eens omdraaien” – zei ik – “stel je voor dat jij je van binnen zeker zou voelen, maar van buiten onzeker zou overkomen. Dan heb je volgens mij pas echt een probleem. En – zo vervolgde ik – als we de andere kant op blijven denken: heb jij je ooit afgevraagd of jouw innerlijke twijfel en onzekerheid niet alleen jouw vijand, maar ook je vriend zou kunnen zijn? Een vriend die je behoedt voor overmoedigheid? Een hoeder die voorkomt dat je misschien wel een onuitstaanbare, verwaande man zou worden? En dan wil je mij vragen of ik mee help deze vriend de deur te wijzen?” Pieter toonde zich beduusd, maar ook nieuwsgierig. Zo had hij er nog nooit naar gekeken. “Dus als het een vriend is, kun je hem maar beter welkom heten”, sprak Pieter na enig nadenken. Nadat de vriendschap was beklonken, accepteerde Pieter zijn onzekere momenten. Dat voelde nog steeds niet prettig, maar het ontregelde hem niet meer.
Gepubliceerd in het maandblad Zorgvisie aflevering 5, mei 2012
Joep Choy, auteur en organisatieadviseur, is als trainer en coach verbonden aan Choy consultants BV en als opleider-psychotherapeut aan NISTO. Zijn werkterrein ligt vooral in de zorgsector, waar hij 15 jaar als ziekenhuisdirecteur heeft gewerkt. Hij is gastdocent bij vele universiteiten (o.a. Erasmus) en opleidingsinstituten (o.a. De Baak). Hij heeft meer dan zeventig publicaties op zijn naam staan. Zijn boek ‘De vraag op het antwoord’ over het beïnvloeden van conflictueuze patronen in organisaties werd in 2005 genomineerd als boek van het jaar door de Orde van Organisatieadviseurs en is hier te bestellen.